Евгений Морозов Чистай балаларының нинди спорт төрләре белән шөгыльләнү мөмкинлеге булуы турында сөйләде

— Чистай балаларының спорт белән шөгыльләнү өчен нинди мөмкинлекләре бар?
— Чистайда «Боз сарае», «Батыр», «Лидер», «Гимнаст» һәм «Татнефть-Олимп» спорт мәктәпләре эшли. Бүгенге көндә 2022 бала бюджет урыннарында бушлай шөгыльләнә. «Боз сарае» — хоккей, фигуралы шуу; «Батыр» — армрестлинг, самбо, дзюдо, грек-рим көрәше, көрәш; «Лидер» — йөзү, армрестлинг, волейбол, өч төр ярыш; «Гимнаст» — спорт гимнастикасы, спорт акробатикасы, шахмат; «Татнефть-Олимп» — бокс, гер спорты, чаңгы ярышлары, футбол. Шәхси оешмалар да бар — мәсәлән, «Варяг» катнаш көрәш секциясе, анда кул сугышы. Кагыйдә буларак, уку елы башына барлык бюджет урыннары да буш булмый. Бюджеттан тыш урыннар да бар, тренерлар өстәмә йөкләнеш ала һәм түләүле дәресләр үткәрә.
— Әгәр ата-аналар балаларының бушлай шөгыльләнүен телиләр икән, аларга моның өчен нәрсә эшләргә кирәк? Нинди дә булса сайлап алу бармы? Вакытында каядыр мөрәҗәгать итәргә кирәкме?
— Иң элек яшь буенча чикләүләр гамәлдә. Гадәттә, балаларны түгәрәккә биш-алты яшьтә алып киләләр. Әлбәттә, гер спорты һәм авыр атлетикадан кала, анда балалар соңрак килә. Беренчел сайлап алу үткәрелә һәм балалар шөгыльләнә башлый. Нигездә, хәзерге вакытта бездә бюджет урыннары җитәрлек. Әмма барлык ата-аналар да балаларын үзләре өчен уңайлы вакытта бушлай дәресләргә китерә алмый. Тренерлар мондый төркемнәр өчен өстәмә рәвештә түләүле нигездә дәресләр оештыралар.
— Ә балага спорт мәктәбендә бюджет урыны бирелсен өчен кайчан кайгырта башларга кирәк? Июль ахыры, август башы уңайлы вакытмы?
— Кече яшьтәгеләр белән, кагыйдә буларак, сентябрьдә шөгыльләнә башлыйлар. Димәк, август уртасында моның хакта кайгыртырга һәм килергә кирәк. Яки спорт мәктәбенә шалтыратып, нинди документлар кирәклеген белешергә. Кагыйдә буларак, бу мәҗбүри иминиятләштерү, туу турында таныклык, ата-ана турында мәгълүмат, баланың мондый спорт төренә каршы күрсәтмәләре булмавы турында табиб белешмәсе.
— Баланы бәхетсезлек очракларыннан иминиятләштерергә дә кирәкме?
— Әйе. Бәхеткә, безнең шәһәрдә бала җитди зыян күргән очраклар булмады диярлек, һәрхәлдә, минем ишеткәнем юк. Баланы теләсә кайсы иминият компаниясендә иминиятләштерергә мөмкин, ул елына 500-600 сум тора.
— Әйтик, ата-аналар үзләренең биш яшьлек балаларына карап, аны кайсы түгәрәккә бирергә икәнен хәл итәләр. Аларга нәрсәгә игътибар итәргә киңәш итәр идегез?
— Спортның барлык төрләре буенча да җавап бирә алмыйм, бу эшне — физик торышны бәяләү, гадәттә, тренерлар турыдан-туры башкаралар. Баланың буе, авырлыгы, мускул массасы… Әйтик, озын буйлы бала, мөгаен, гимнастикага эләкмәячәк, ул аңа авыр биреләчәк. Озын буйлы балалар өчен спортның башка төрләре, мәсәлән, волейбол, футбол бар.
— Ә кызларга нәрсә белән шөгыльләнергә?
— Спорт гимнастикасы һәм акробатика малайлар өчен дә, кызлар өчен дә яхшы. Түләүле төркемнәргә балаларны дүрт яшьтән алалар, һәм бу аларда, кагыйдә буларак, сөяк-мускул аппараты формалашу өчен иң кулай вакыт. Бу хәтта соңыннан парта артында утыру өчен дә кирәк булачак, чөнки бу шулай ук билгеле бер мускул йөкләнеше һәм умыртка баганасына йөкләнеш. Мин Чечен Республикасында хезмәт иткәндә баланы спорт гимнастикасына йөрттем, анда яхшы мәктәп бар. Тренер белән сөйләштем: ни өчен Чечняда гимнастика шундый популяр? Ул: ун яшькә кадәр балаларны гимнастикага йөртәләр, аларда, кагыйдә буларак, сөяк-мускул системасы формалаша, шуннан соң көрәшкә бирәләр, диде. Менә шундый принцип буенча эшлиләр.
— Көрәш турында сүз кузгатсак, сез үзләрен яклау өчен ниндидер күнекмәләрне белү балалар өчен файдалы дип саныйсызмы?
— Әлбәттә, файдалы. Ләкин көрәш кенә түгел, теләсә нинди спорт та көч, чыдамлык, үҗәтлек формалаштыра. Әгәр
бала спорт белән шөгыльләнгән булса, ул максатчан кешегә әвереләчәк, үзендә ихтыяр көче булдырачак. Икенчесе — хәрәкәтләрне координацияләү. Киләчәк тормышта, теләсә нинди һөнәрдә ул кирәк булачак. Спорт белән шөгыльләнүче олы кеше эшкә сәләтлерәк, аның гаиләсенә, балаларына вакыт һәм көч күбрәк кала. Шахмат белән шөгыльләнүче балалар яхшырак укый, аларның баш мие яхшырак эшли. Һәм, әлбәттә, көрәш белән шөгыльләнү балаларга да, кызларга да үзләрен ышанычлырак хис итәргә ярдәм итә һәм, кагыйдә буларак, мондый балалар белән конфликтлар азрак була, чөнки явыз ниятлеләр үз яшьтәшләренең физик мөмкинлеген күрәләр һәм аны котыртмый башлыйлар. Хәер, боксчылар арасында газ баллоны йодрыктан яхшырак дигән фикер дә таралган. Кеше һәлак булырлык итеп сугарга мөмкин һәм моны үз-үзеңне саклауны арттыру дип санаячаклар. Баллон бу яктан гадирәк. Шунысы кызык, спортчы кызларның каршылык күрсәтеп, ирләрен яклаган очраклар да бар.
— Әйтик, егет спорт белән шөгыльләнгән һәм армиягә киткән. Сез спорт белән шөгыльләнү һәм армия тормышы арасында ниндидер бәйләнеш үткәрә аласызмы?
— Бу турыдан-туры бәйләнеш. Армия хезмәте, кагыйдә буларак, үз эченә физик әзерлекне: йөгерү, идәннән кулларда күтәрелү, турникта тартылу, ирекле күнегүләр комплексын һәм башкаларна ала. Спорт белән шөгыльләндеңме яки шөгыльләнмәдеңме — беркемгә дә кызык түгел: нормативлар бар — барысы да йөгерә. Армиядә егетнең спорт белән шөгыльләнгән булуы шунда ук күренә, чөнки аңа бар нәрсә җиңелрәк бирелә. Өстәвенә, спорт белән шөгыльләнүче бала аралашучанрак һәм яхшырак җайлаша, чөнки командада эшләргә күнеккән. Хәтта ялгыз спорт төрләрендә шөгыльләнүчеләр дә ярышларга чыккач аралашалар, аларның күзаллавы киңәя.
— Чистайда нинди спорт төрләре белән шөгыльләнүчеләр ярышларга еш йөриләр?
— Бездә барлык балалар: футболчылар, боксчылар, гимнастлар, шахматчылар, хоккейчылар да ярышларда катнашалар. Календарь план бар һәм ярышларга бару бюджет акчалары хисабына түләнә. Моннан тыш, коммерцияви турнирлар да уздырыла. Мәсәлән, хоккейчыларда. Ул вакытта ата-аналар юл йөрү һәм яшәү өчен түли, ә без автобус тәкъдим итәбез. Хоккейчылар ярышларга еш баралар, алар бер ай тренировкаларга йөрмичә торсалар, бу шунда ук сизеләчәк, спортның башка төрләрендә бу, бәлки, сизелмәс тә. Хоккей — гомумән, авыр спорт төре, ләкин кызыклы, малайлар аңа бик теләп язылалар, чөнки ул ни дисәң дә уен.
— Чистайда балалар нинди спорт төрләрендә зур югарылыкка ирештеләр, нинди төр спортчылар белән горурланырга мөмкин?
— Гер спортында, бадминтонда, шахматта, кул көрәштерүдә, чаңгы ярышларында, спорт гимнастикасында шундый балалар бар.
— Кайсы спорт төрләрендә ата-аналар балаларыннан аеруча зур казанышлар көтәләр?
— Теләсә нинди спорт төрендә ата-аналар балаларының уңышлары белән горурланалар. Бигрәк тә моңа вакыт һәм финанс чыгымнар сарыф ителгән булса. Мәсәлән, хоккейда шулай була. Эш шунда, хоккей зур кертемнәр таләп итә, шул исәптән финанс. Шуңа күрә ата-аналар баланың профессиональ хоккейчы булуын һәм күп акча эшләвен телиләр. Әмма теләсә нинди спорт, беренче чиратта, физкультура буларак файдалы. Өстәвенә, теләсә нинди спортта баш белән уйлау мөһим, хәтта җиңел атлетикада да үз көчеңне чамаларга, көндәшеңне анализларга кирәк, ә командалы спорт төрләрендә — бигрәк тә.
Бездә бит ничек килеп чыкты: Советлар Союзында спорт, беренче чиратта, ишегалдында шөгыльләнү хисабына массакүләм булды. Без спорт мәктәпләрендә генә түгел, ә көн саен диярлек ишегалларында шөгыльләндек, балаларның хәрәкәт активлыгы күбрәк иде. Ягъни балалар урамда чабып йөргәннәр соң тренировкаларга баралар иде. Ә хәзер алар спорт мәктәпләренә генә йөриләр. Спорт мәйданчыклары бар, ә урамда шөгыльләнүче балалар юк. Шуңа күрә нәтиҗә дә акрын үсә. Мин ата-аналарга һәрвакыт баланың кулына смартфон тоттырмагыз, бу бик зарарлы дип әйтәм. Чөнки спортның теләсә нинди төре — ул әле фикерләү эшчәнлеге дә.
Дөрес туклану мәсьәләсенә килгәндә, азык-төлекнең тәмен көчәйткечләр үз тискәре эшен эшләделәр. Сәламәт һәм гади ризыкны бала ашарга теләми. Сөт продукциясен аз куллана башладылар. Хәер, безгә, Татарстан халкына, бәхет елмайды. Чистайның үз
сөт-эшкәртү комбинаты бар, анда терлек маен алыштыручы компонентлар кулланылмый. Кайвакыт ата-аналар балаларның файдалы ризыклар ашамавыннан зарланалар. Аларга җавап итеп мин: җиләк-җимешләрне туңдырыгыз, кышын блендер аша үткәрәсез дә сөт белән бутап бирәсез — тәмле бит! Яки, мәсәлән, минем балаларым эремчек яратмыйлар, әмма хатыным алардан тәмле шәңгәләр пешерә, аларны балалар яратып ашыйлар.
— Сезнеңчә, спорт ил өчен дә, милләт сәламәтлеге өчен дә әһәмиятлеме? Һәм Олимпиада да, нейтраль статустан кала, булмавыбызга борчылырга кирәкме?
— Ни өчен спортчылар олимпиадага омтыла, чөнки ул алар өчен иң югары казаныш. Профессиональ спортның ниндидер югары казанышларыннан без артта калабыз булып чыга.
— Безгә бу уңайдан борчылырга кирәкме?
— Минем субъектив фикерем: әлбәттә, юк. Без, барыннан да элек, сәламәт милләтне максат итеп куярга тиеш. Сәламәтлек турында яхшы совет мультфильмын хәтерлисезме? Кеше дөрес яшәү рәвеше алып бармаса, яшь узу белән сәламәтлеге начарлана бара. Мин аны ата-аналарга балалары белән бергә карарга киңәш итәм. Балаларга, һичшиксез, физик йөкләнеш бирергә һәм аларның смартфон, компьютер белән аралашуын чикләргә кирәк. Бервакыт хатыным белән каһвә эчәргә чыгып киттек һәм үзебез белән телевизордан пультны алдык. Без кайтканда балалар шахмат уйный иде. Алар нәрсә белән шөгыльләнергә икәнен барыбер табачаклар! Шулай ук иртәнге физик күнегүләр кебек әйберләрне дә искә төшерергә кирәк. Бала аз хәрәкәтләнсә, аны бигрәк тә даими эшләргә кирәк. Һәм бу бала белән аралашу өчен яхшы мөмкинлек тә. Аның белән чаңгыда чыгарга, елга буенда ял итәргә кирәк, бала йөзә белергә тиеш. Хәзер балалар еш кына йөзә белмәүдән баталар. Ата-аналар балаларын елгага җибәрергә куркалар. Ә без балачакта бөтен җирдә йөгереп йөри идек. Әлбәттә, ата-аналарны да аңларга мөмкин. Әмма без елга буенда яшибез, бала йөзә белергә тиеш. Теләсә кайсы вакытта, хәтта яр янында да чокыр барлыкка килергә мөмкин һәм әгәр бала йөзә белми икән — аңа бату өчен ул да җитә.
— Чечня турында бераз сөйләгез әле. Сез анда кайчан эшләдегез?
— 2015 елдан 2020 елга кадәр. Грозный бик яхшы төзелгән, анда спорт белән шөгыльләнү өчен барлык шартлар да бар. Анда зур гимнастика мәктәбе бар, тренерлар күбесенчә Себердән. Аралашуда проблемалар тумады, гәрчә өлкән буын «Совет чеченнары» булса да, алар ярдәмчелрәк, ә яшьләр ничектер читләшкәнрәк кебек. Шулай да ике Чечен кампаниясе үз эзен калдырды. Өстәвенә, чит ил пропагандасы актив эшли.
— Сез спорт һәм патриотлык арасында нинди дә булса бәйләнеш күрәсезме?
— Спорт белән шөгыльләнүче бала, кагыйдә буларак, намуслы кеше. Бу гаделлеккә корылган ярышларга бәйле. Спортта барысы да ачык: кемнең биегрәк сикерүе, тизрәк йөгерүе күренә. Әйе, гадел булмаган судьялар да була, әмма, нигездә, спорт — ул бәяләүнең төгәл, аңлаешлы критерийлары. Бу да балаларны тәрбияли торган нәрсә. Һәм гаделлеккә, дөреслеккә омтылу алга таба патриотизм китереп чыгара.

Татьяна Шабаева әңгәмә корды
«Боз сарае» — Вотяков ур., 23; тел. 5-91-36
«Батыр» — Лев Толстой ур., 55; тел. 5-09-74
«Лидер» — Вишневский ур., 20; тел. 4-61-16
«Гимнаст» — Нариманов ур., 55-а; тел. 5-21-78
«Татнефть-Олимп» — Энгельс ур., 118; тел. 4-62-72