Чистайның һәм Чистай өязенең танылган кешеләре

Архимандрит Палладий (Петр Иванович Кафаров) (1817-18-78 еллар) Чистай өязендә рухани гаиләсендә туган. Чис­тайның дини училищесында белем алган. 1848 елда архимандрит дәрәҗәсенә күтәрелә, Пекинда (1850-18-58 еллар) 13нче миссия начальнигы итеп билгеләнә, аннары Пекинда 15нче миссия җитәкчесе була. Маньчжурия, Приамурье һәм Приморьеда эзләнүләре өчен Рус географик җәмгыятенең Алтын медале белән бүләкләнгән. Кытай-рус сүзлеген һәм транскрипция системасын булдырган. Академик В. М. Алексеев Кафаровны «XIX гасырда Россиянең һәм бар Европа дөньясының иң эре синологы» дип атаган.

Александр Михайлович Бутлеров (1828-18-86 еллар) Чистай өязендә нәселле морзалар гаиләсендә туган. Дөнья күләмендә галим, органик матдәләрнең химик төзелеше теориясен төзүче, химикларның «Бутлеров мәктәбенә» нигез салучы, галим-умартачы, күбәләкләрне өйрәнүче, җәмәгать эшлеклесе, 1960-18-63 елларда Император Казан Университетының ректоры. 1878-18-82 елларда Рус физик-химик җәмгыятенең химия бүлеге рәисе. Петербург фәннәр академигы, хатын-кызларның югары белеме өчен көрәшче. Югары хатын-кызлар курслары оештыруда катнашкан. «Бал корты, аның тормышы һәм акыллы умартачының төп кагыйдәләре» китабы авторы. Бутлеровка авылы янындагы исемле чиркәү зиратына күмелгән.

Николай Петрович Лихачев (1862-19-36) Чистай шәһәрендә нәселле морзалар гаиләсендә туган. Рус тарихчысы, чыганаклар алып баруда һәм тарихи юридик документларны өйрәнүдә белгеч. Совет сфрагистикасына нигез салучы (мөһерләрне һәм оттискларны өйрәнүче). СССР Фәннәр Академиясе академигы. Рус, көнчыгыш, һәм төньяк Европа кулъязмаларының шәхси коллекцияләрен, тәңкәләрне (15 мең берәмлек), VI–XIV гасырларның византия һәм рус мөһерләрен (6 мең берәмлек), иконаларны (1,5 мең) нигезенә салган СССР Фәннәр Академия­се палеография музееның директоры. Шулай ук ул чыганаклар алып баруның барлык тармакларына, шулай ук археографиягә, палнографиягә, документлар алып баруга, дипломатикага, нумизматикага, эпиграфикага кагылучы күп хезмәтләр авторы. Аның капиталь тикшерү­ләреннән кайберләре озак еллар даталары билгеле булмаган кулъязмаларны билгеләү өчен дәреслек булып та хезмәт итә. СССРның эре галим-тарихчылары — академиклар С. Ф. Платонов, Е. В. Тарле, М. К. Любавскийлар сафында Н. П. Лихачев властьлар башлаган «Академик эше» буенча 1929 елда кулга алына. 1931 елда төгәлләнгән эш нәтиҗәләре буенча эзәрлекләнгән 150 кеше арасыннан алтысы атуга хөкем ителә, ә эре галимнәрнең күбесе, шулар исәбеннән Н. П. Лихачев та ерак җирләргә сөргенгә сөрелә. Аның шәхси коллекцияләре конфискацияләнә һәм Дәү­ләт Эрмитажына, Рус музеена, Фәннәр Академиясе китапханәсенә һәм башка саклау урыннарына тапшырыла.

Валериан Юльевич Вольферц (1874-19-46 еллар) Чистайда туган. Биредә шәһәр табибы булып эшләгән. Совет ветеринар-санитар эксперты, ветеринария фәннәре докторы (1939). Терлекләрне сую алдыннан һәм суйганнан соң ветеринар каравы схемасын эшләгән, лаборатор тикшерүләр методларын яхшырткан. СССРда ветеринар-санитар экспертизасы буенча беренче китап авторы.

Гаяз Исхакый (1878-19-54 еллар) Чистай өязе Яуширмә авылында туган. Башта Чистайда, аннары Казанда укыган. XX гасыр татар әдәбияты классигы. Татар милли хәрәкәтенең танылган эшлеклесе. Яуширмәдә Гаяз Исхакыйның мемориаль һәм этнографик музее эшләп килә.

Николай Дмитриевич Костин (1878 яисә 1879-19-13 еллар) Чис­тайда туган. Россиянең унҗиде яшьлек дипломлы авиаторы. Император Бөтенроссия аэроклубы мәктәбенең баш инструкторы. Беренче Петербург-Мәскәү (1911 ел) очышында катнашучы.

Сергей Дмитриевич Лаппо (1895-19-72 еллар) Чистайда укытучы гаиләсендә туган. Россия император флоты офицеры, Моонзундск сугышларында катнашучы (1917ел), гид­рограф, Арктиканы өйрәнүче, Карск экспедицияләре начальнигы ярдәмчесе. 1936 елда С. Д. Лаппо Яңа Җир көньяк яр буенда «Политотделец» җилкәнле суднода гидрографик эшләр белән җитәкчелек итә. Тикшерүләр барышында картага Яңа Җирнең төньяк утравында көньяк яры­ның шактый күп километр­лары, утраулар, бугазлар, култыклар билгеләнә. 1946 елда Төньяк диңгез юлы буенча трассада беренче һава разведкасында катнаша. География фәннәре докторы, Мәскәү дәүләт университеты профессоры. СССР Географик җәмгыятенең Мәскәү филиалы гидрологик комиссия рәисе. «Океаннар һәм диңгезләр» һәм «Дөнья океаны» фәнни җыентыклар редакторы. Лаппо исеме белән ярымутрау һәм диңгез борыны аталган.

Петр Георгиевич Новиков (1906 һәм 1907-19-44 еллар) Чис­тай өязе Югары Кондрата авылында керәшеннәр гаиләсендә туып үскән. Кызыл армиянең иң яшь генералларының берсе. Бөек Ватан сугышы башында генерал-майор. Севастопольне (1942 ел) 12 тәүлек чолганышта саклаган соңгы командующий. Севастополь янында пленга төшә. Хаммельбургта әсир офицерлар лагеренда танылган генерал Д. М. Карбышев белән бергә каршылык хәрә­кәтендә җитәкчелек итә. Мәрхә­мәтсезлеге белән аерылып торган Флоссенбург лагеренда гитлерчылар тарафыннан каты җәзалана.

 Павел Леонидович Кириллов (1927-20-21 еллар) Чистай шәһәрендә туган. 2нче номерлы Чистай мәктәбендә белем алган. Техник фәннәр докторы, профессор, уйлап табучы. 1976 елдан 1988 елга кадәр МИФИның Обнинск филилы «Атом электростанцияләре» кафедрасының беренче мөдире, аннары шул ук кафедра профессоры. Халыкара һәм Россия инженер академиясенең әгъзасы. П. Л. Кирилловның фәнни эшләре нәтиҗәләре атом реакторлары төзүдә һәм файдалануда кулланыла.

София Әсгать кызы Гобәй­дул­лина 1931 елда Чис­тайда туган. Танылган композитор, шул ук вакытта «Вертикаль», «Чучело» совет фильмнарының, «Маугли» мультфильмының һәм башка фильмнарның музыка авторы. РСФСРның атказанган сәнгать эшлеклесе. 100дән артык симфоник әсәр авторы. Казанда аның исемендә пианистларның халыкара конкурсы уздырыла.

Автор-төзүче Денис Кондрашин