Чистай районында «кара алтын» эзләү (дәвамы)

Чистай районы Советы башкарма комитеты карарларын үтәү йөзеннән 1940 елның маенда ТАССРның барлык нефть разведкасы хезмәткәрләренә мөрәҗәгать ясала, анда Ленин партиясе ихтыяры белән Идел һәм Урал арасында «Икенче Баку» — «Ватаныбызның яңа көчле нефть базасы» төзеләчәге ассызыклана.
«1080 метр үтелде, өч нефть катламы ачылды һәм без кирәкле тирәнлеккә җитәчәкбез. Булдырь структурасын үзләштерү, заманча җиһазландырылган нефть промыселы техникасын булдыру буенча ныклы эш башкарырга туры киләчәк. Бүген, орденлы Татарстанның XX еллыгы көнендә, без сезне „Икенче Баку“ нефтьчеләренең социаль ярышына кушылырга чакырабыз. Без, эшчеләр, инженер-техник хезмәткәрләр, Булдырь нефть разведкасы хезмәткәрләре, үз өстебезгә түбәндәге йөкләмәләрне алабыз: 15 августка кадәр беренче скважинада ачылган нефть горизонтларын сынап карарга, Бөек октябрь социалистик революциясенең XXIII еллыгына икенче скважинаның проект тирәнлегенә кадәр казып бетерергә. 1940 елның 1 ноябренә кадәр 3нче номерлы скважинаны бораулый башларга һәм ел ахырына кадәр 500 метр борауларга. Дүртенче скважинаны 1 декабрьгә кадәр бораулый башларга. Крелиус партиясе Булдырь нефть разведкасын структур бораулауны тәмамлау буенча еллык планны 1 декабрьгә, вакытыннан алда тәмамларга. Стахановчылар, инженер-техник хезмәткәрләр Чистай районы халкын разведканың барышы, нефть эшенең нигезләре белән таныштырырга сүз бирәләр. Чис­тай заводларында, район колхозларында кимендә 30 әңгәмә һәм лекция үткәрәчәкбез».
Имзалар: Булдырь нефть разведкасы начальнигы Антонов, өлкән инженер Шеломанов, крелиус партиясе начальнигы Тимофеев, беренчел партия оешмасы сәркатибе Егорычев, бурком рәисе Палатников, баш геолог Аванисьян, бораулаучылар Янчаев, Хәмидуллин, бораулау мастеры Галиев, 1нче бораулау скважинасы начальнигы Губов, 2нче бораулау скважинасы начальнигы Петров, кочегарлар Ларина, Кенский, механик Гомаш, десятник-вышковик Соков, шофер Полосухин, крелиус партиясенең смена мастеры Исаков, крелиус партиясенең өлкән мастеры Князев.

Үз мөмкинлекләре буенча нефть разведкасына шәһәр хакимияте дә ярдәм итә. 1940 елның 13 августында ярым җимерек хәлдә булган мед­пунктка ремонт ясала, ә бер елдан соң, «Красный Луговик» колхозчылары ризалыгы белән су басмый торган территориядә эшчеләр бистәсе һәм пилорам төзү өчен 43 гектар җир, шулай ук нефть разведкасы транспорты атлары өчен 40 гектар печән җирләре бүлеп бирелә. Җирле яшьләрдән нефть разведчиклары кадрларын әзерләү максатыннан, нефть сәнәгате халык комиссариатына Булдырьда ФЗО мәктәбе ачуны сорап мөрәҗәгать итәләр, моның өчен төзелеп бетмәгән авыл кибете бинасын һәм авыл клубын файдалану күздә тотыла.

Чистайның беразга гына нефтьчеләр башкаласына әйләнүе турында

1939 елда Татгеолтрест оешу һәм ел ахырында Булдырьда һәм Змеевода крелиус партияләре эшли башлау белән нефть эзләүдә сизелерлек үзгәрешләр була, бу уңышлы эзләнүләргә өмет уята. Бу өмет 1941 елда Татгеолтрестның һәм «Нефтегазосъемка»ның Куйбышевтан Чистайга күченүе белән тагы да арта, хәзер ул Татарстанда беренче тирән скважинаны бораулау Ватанына гына түгел, ә нефтьчеләрнең башкаласына да әверелә. Алар нефть геологиясе буенча зур белгечләр, пет­рографлар, палеонтологлар була. Тиздән аларга КДУ геофакын тәмамлаган беренче белгечләр дә кушыла, алар разведка буенча Аксубай районына (начальник Козихин), Шөгер районына (начальник Егоров) һәм Нурлат районына (начальник Черноморский) җибәрелә. Чыгарылыш студентларының бер өлеше «Нефтегазосъемка»га (начальник Туркельбаум) һәм Үзәк фәнни-тикшеренү лабораториясенә (начальник Троепольский) кушыла.
Чистайда Татгеолтрест һәм Үзәк фәнни-тикшеренү лабораториясе башта Театральная урамы, 5 адресы буенча урнашкан булган. Аннары Татгеолтрест (1941 елда директор Сметанин) элеккеге Пионерлар йорты бинасына (Володарский урамы, 34) күчә, ә кернохранилище белән Үзәк фәнни-тикшеренү лабораториясе, О. В. Троепольская (В.И.
Троепольскийның кызы) сүзләренә караганда, бер катлы бинада кала, анда соңыннан флюорография була. Троепольскийның гаиләсе К. Либкнехт урамы, 18 адресы буенча яшәгән. «Нефтегазосъемка» ике тапкыр күченүдән соң Октябрьская һәм Урицкий урамнары почмагында урнаша.
Проект тирәнлеге 1257 метр­га җиткәч, ике ел ярым эчендә ике миллион сумнан артык акча тотылгач, геологларга «кара алтын» эзләү нәтиҗәләре турында сораулар барлыкка килә. 1944 елның 26 мартында Үзәк фәнни-тикшеренү лаборатория­се фәнни хезмәткәре Г. Порфирьев җирле матбугатта Чистай районында нефть ятмаларының геологик шартлары башта уйлаганнан күпкә катлаулырак булып чыкты, дип аңлата. Аерым алганда, Булдырь скважиналарында нефть сеңгән, ләкин артык тыгыз булганлыктан аны бирмәгән токымнарны очраткан. Әмма Змеево авылы янындагы скважиналарның берсендә аз күләмдә нефть табу факты һәм Булдырьның тирән горизонтларында нефть күренешләре булу Чистай районында да сәнәгать нефтен алырга мөмкин һәм аны монда якын арада разведкалауга керешергә кирәк, дип санарга нигез бирә.
Үз чиратында, нефть разведкасы начальнигы В. Левицкий һәм өлкән мастер И. Юрченко шушы елларда Булдырь участогының геологик төзелеше җентекләп өйрәнелүен, стратиграфик схемасы төзелүен аңлаттылар. Тирәндә бораулау нәтиҗәсендә ташкүмер катламнарының кайбер горизонтларында нефть-газ күренешләре табылган. Әмма нефтьле токымнарның куәте зур булмаганга күрә, бу күренешләр сәнәгать әһәмиятенә ия булмаган. Еш кына махсус геологик шартлар нәтиҗәсендә нефть җитештерүче горизонтларда нефть оксидлаша һәм күбесенчә хәрәкәтсез яки аз хәрәкәтләнүчән була. Бәлки, Булдырь мәйданчыгы чикләрендә дә девон катламнары арасында нефтьне сәнәгый эксплуатацияләүгә мөмкинлек бирә торган микъдарда булган токым катламнары бардыр. Ахырда нефть разведкасы җитәкчеләре стахановчыларны билгеләп үттеләр һәм бораулаучы Дмитриевка, токарь Прокофьевка, дизелистлар Семенов һәм Назаровка, шофер Русаковка, бораулаучылар ярдәмчеләре Ганинга, Колесовка, Игнатьевка, кочегарлар Ларинага, Дурандинага хезмәтләре өчен рәхмәт белдерделәр. 1943 елда Чистай геологлары тарафыннан Шөгер ятмасын ачканнан соң, барлык берләшмәләр ел ахырында Бөгелмәгә күчә башлыйлар.
Татьяна Шабаева язып алды