Артем Кипров: гадәттән тыш хәлләрнең төп сәбәбе – кеше факторы

Аның белән без янгын сүндерү-коткару хезмәтенең көндәлек эшләре, гадәттән тыш хәлләрнең санын ничек киметергә, каты көнкүреш калдыклары полигонындагы янгын турында сөйләштек

– Сезнең белән сөйләшү өчен очрашу, вакытны туры китерү җиңел булмады, хезмәтегездә кичектергесез эшләр еш килеп чыгамы?

– Ни кызганыч, һәр көнне диярлек нинди дә булса күңелсез вакыйгалар килеп чыга. Без янгыннарны сүндереп кенә калмыйбыз, ә Чистай районы территориясендә килеп чыккан барлык вакыйгаларны эшкәртәбез. Әгәр берәр вакыйгада зыян күрүчеләр яки үлүчеләр булса, мин дә урынга барам. Вакыйга урыныннан хәбәр итәм, хәтта геолокацияне Казанга җибәрәм.

– Юл-транспорт һәлакәтенә ДАИ бара дип уйлый идем…

– Әгәр җиңелчә бәрелешсәләр, әйе, алар килә. Ләкин, ни кызганыч, коткаручылар ярдәме кирәк булган юл-транспорт һәлакәтләре дә була. Ишекне яки башка нәрсәләрне кисәргә кирәк булса, бездә авария-коткару коралы бар. Шуннан соң зыян күрүчеләр ашыгыч ярдәм бригадасына тапшырыла. Кайвакыт ашыгыч ярдәм бездән алдарак килә һәм кешенең үлгәнен күрә, әмма барыбер безгә килергә, аны чыгарырга туры килә. Яки, мәсәлән, ягулык агып чыкса, безгә, һичшиксез, барырга кирәк. ДАИ барысын да рәсмиләштергәч, без асфальтны юып төшерәбез.

Әгәр суда бер генә вакыйга килеп чыкса да, димәк, мин анда көне буе булачакмын. Җәй көне – көймәдә, ә боз ката башлагач, һава мендәрендәге суднода. Кемдер кардан йөри торган машинада ватылып кала, яки исерек хәлдә җәй көне йөри, кәеф-сафа кора, жилет кими, иминлек кагыйдәләрен санга сукмый. Хәтта шундый хәлнең дә булганы бар, кеше көймәдән егылып төшә, ә көймәнең руле ватыла һәм ул суга төшкән кеше тирәли түгәрәкләр ясый…
Кешенең батып үлүе ачыкланса, Алексеевскидан водолазларны чакыртабыз, аларның базасы шунда. Хәер, янгыннар да күп вакыт ала. Көн шунда үтә.

– Ел башыннан Чистай районында янгыннарда дүрт кеше һәлак булган инде...

– Әйе, чагыштыру өчен: 2023 елда бездә ел дәвамында өч кеше янгында һәлак булды. Ә быел, ярты елдан да азрак вакыт эчендә дүрт кеше.

– Бу очраклымы, әллә ниндидер закончалыклары бармы?

– Менә Фиков Колок авылында янгында эчкече һәлак булды. Аннан соң Энгельс урамында янгында шулай ук исерткеч эчемлекләр куллана, тәмәке тарта торган хатын-кызның гомере өзелде. Аны диванда яткан килеш таптылар, ә тирә ягында буш шешәләр яунап ята иде. Еш кына кешеләр йоклаганда яки исерек хәлдә булганда янган әйберләрдән бүленеп чыккан матдәләр белән агуланудан вафат булалар. Менә икенче очрак – кеше дәваханәдә янгын нәтиҗәсендә алган җәрәхәтләрдән вафат булган, чөнки янгын сүндерүчеләр килгәнче үз мөлкәтен саклап калырга тырышкан. Әгәр янгыннан соң кеше утыз көн эчендә үлә икән, ул янгында һәлак булганнар статистикасына керә. Юл-транспорт һәлакәтеннән соң егерме көн эчендә имгәнүләрдән вафат булса, шулай ук юл-транспорт вакыйгалары статистикасына керә.

Янгыннарда безнең тагын шундый бурычыбыз да бар: безнең инспекторлар һәм башлангыч сорау алучылар шаһитлар белән эшлиләр, күршеләрдән хуҗа турында сорашалар, нинди кеше булуын белешәләр.

– Ә кешеләрнең бәхетсезлек очрагын көтеп тормыйча, «куркыныч» күршеләреннән алдан ук зарланган очраклар бармы?

– Әйе, мондый очраклар да була. Кайвакыт безнең почта тартмасына хатлар килә. Мин андый кешеләрне күзәтчелек эшчәнлеге бүлегенә җибәрәм, аннан барып карарга мөмкиннәр. Әмма күршеләр кешенең тәртипсез яшәү рәвеше алып барганын белсә, бу хакта безгә түгел, ә участковыйга язарга тиешләр. Ә күзәтчелек эшчәнлеге бүлегенә, мәсәлән, баскычларның чүп-чар белән тулган булуы сәбәпле мөрәҗәгать итәләр.

– Күптән түгел Гадәттән тыш хәлләр министрлыгы башлыгы россиялеләргә якыннарына янгын сүндергеч, үз-үзеңне коткаргыч белән иминлек сумкалары һәм янгын хәбәрчесе җайланмалары бүләк итәргә киңәш итте. Сез мондый киңәшне хуплыйсызмы?

– Янгын хәбәрчесе җайланмаларына килгәндә, без аларны 2016 елдан бирле үзебез урнаштырабыз, бу Татарстандагы программа. Ветераннарыбызны Янгын сагы көне белән котлаганда, без дә бу приборларны иминлек өчен бүләк итәбез. Алар җиңел урнаштырыла һәм теләсә нинди төтеннән көчле тавыш чыгаралар. Кайвакыт бу хәбәрчеләр ярдәмендә гаиләләре белән бәладән котылып калалар. 2017 елда без аларны күп балалы гаиләләргә, Бөек Ватан сугышы ветераннарына һәм социаль яклау идарәсе исемлекләре нигезендә өлкән яшьтәге ялгыз кешеләргә куйдык.

– Күптән түгел шәһәрдә көчле төтен булды.

– Әйе, каты көнкүреш калдыклары полигонында ут кабынып китте һәм җил төтенне шәһәр ягына куды. Анда чүп-чар бик күп, ел саен диярлек шундый проблема белән очрашабыз, прессланган чүп-чар үзеннән-үзе кабынып китә. Ачык ут юк, бары тик төтенләп кенә тора. «КамАЗ»лар монда туфрак ташыйлар һәм су сибәләр. Чыннан да, кешеләр шалтыраттылар, зарландылар. Әмма гражданнарның гомеренә һәм сәламәтлегенә куркыныч янамый.

– Янгыннар елның кайсы вакытында ешрак килеп чыга?

– Кыш алдыннан. Фатирларда җылылык әле кабызылмаган, ә урамда инде салкын. Кешеләр җылыткычларны кабызалар, ә бу – челтәргә йөкләнеш. Яки бер озайткычка чәйнек, җылыткыч, кер юу машинасын тыгалар. Әмма җәй көне дә кеше факторы роль уйный. Күптән түгел Кызыл Яланда янгын чыкты. Бу көнне урамда көчле җил иде! Ә кеше (шулай ук исерек хәлдә, бөтенләй бернәрсә дә аңламаган хәлдә) үз ишегалдында чүп-чар җыйган, тәртип урнаштырган һәм яндырган. Ул көнне җил шундый көчле иде, ут күршеләренең йортына һәм корылмаларына каба, бар нәрсә янып бетә. Күршеләренә берничә миллионлык зыян килә, җинаять эше кузгатыла.

Без һәрвакыт халыкны үз мөлкәтен иминиятләштерергә өндибез. Күпчелек очракта без янгынга киләбез – иминият кәгазе юк. Мин үзем Лучтан, әти-әнием шунда яши. Алар барысын да: йорт, гараж, мунчаны иминиятләштерәләр һәм мин аларны яңа электр чыбыкларын сузарга мәҗбүр иттем. Шулай тынычрак. Ә күп кешеләр иминлек кагыйдәләрен санга сукмый.

Сүз уңаеннан, сезонлылык турында: яз көне су басуларга еш барабыз. Кайвакыт кешеләрнең өйләрендә су тора!

– Чистайда кайсы районнарда су басулар була?

– Быел, ни өчендер, мин моңа кадәр беркайчан да булмаган, ә хәзер төнгә кадәр диярлек булырга туры килгән адреслар буенча бардым. Болар – Можайский, Герцен, Җиңү урамнары. Әмма хәтта минем әти-әниләрдә дә баз тулы су була һәм алар 112гә шалтыратмыйлар, чөнки кар суларына кагылмау яхшырак икәнен беләләр. Әгәр аны шул ук баздан суырта башласаң, ул тагын да күбрәк була. Әмма өйләренә су керми. Гомумән, йортлардан барыбер насос белән суыртырга туры килә.

Һәрбер кешенең өе алдында торбалар ята, аннан су үтәргә тиеш, ләкин алар барысы да чүп-чар белән тулган. Аларны көз көне пычрактан, комнан чистартырга кирәк, ә кешеләр моны, гадәттә, эшләмиләр. Үз йортының ишегалдында хуҗа барысын да үзе эшләргә тиеш. Ә урамда, юлга таба, бу башкарма комитет җире инде.

– Чистай – балыкчылар шәһәре. Елгада нинди гадәттән тыш хәлләр килеп чыга?

– Әгәр баткан кеше турында хәбәр килсә, көймә яки әйберләре табылса, без башта киңәшмә үткәрәбез, гадәттән тыш хәлләр буенча комиссия карары чыгарыла һәм кешене эзләү башлана. Алар иртәдән алып караңгы төшкәнче өч көн дәвам итә. Әгәр өченче көн үткәч, кеше табылмаса, эзләүне туктату турында карар чыгарыла, чөнки гәүдәне агым алып киткән булып чыга. Әгәр агым көчле булмаса, гәүдә тиз табыла.

– Ел саен кемнеңдер беренче бозга чыгып, боз астына китүе турында хәбәрләр булмыйча калмый.

– Нәкъ шулай һәм без бу кешеләр белән берни дә эшли, аларга ничек тә булса йогынты ясый, штраф сала алмыйбыз. Бозга курыкмыйча чыгу өчен аның калынлыгы 7 сантиметр һәм аннан да күбрәк булырга тиеш. Ә кешеләр боз өстенә калынлыгы ике-өч сантиметр булганда чыгалар һәм алар авыр кышкы киемдә, балык тоту кирәк-яраклары салынган тагараклар өстерәгән зур гәүдәле ир-егетләр. Ә күпме үзгәртеп ясалган мотоцикллар боз астына китә!

Аннары тагын бер нәрсә, хәзер балыкчылар да үзгә... Минем хәтеремдә Кубаста булган бер очрак калды. Балыкчылар утырган җирдән бераз читтәрәк кеше боз астына төшеп киткән. Шунда берсе дә торып булышмаган, бау булса да ыргытып була иде бит. Без килдек, карыйбыз, судан нәрсәдер чыгып тора. Бу батучының итекләре булып чыкты. Ул боз астына киткән, ә итекләргә һава кереп калган булган, шулай без аны таптык. Әгәр тапмаган булсак, яз көне генә су өстенә чыгар иде.

Яисә күптән түгел мондый вакыйга булды: ике егет җилкәнле көймәдә йөзгән. Ул көнне көчле җил булды. Җилкән җилле көнне йөрү өчен эшләнгән дә, ләкин алар аның белән идарә итә алмыйча, әйләнеп капланганнар. Янәшәдә генә ниндидер судно булган. Алар очып диярлек килеп, егетләрне коткарганнар. Аннары безне чакырттылар. Суда транспорт чарасы белән идарә итү кагыйдәләрен бозган өчен аларга нибары 500 сум штраф салынды.

Тагын шундый очрак искә төшә: үзәк пляж янында, кешеләр су коенганда, гидроциклда (су мотоциклында) исерек кеше әйләнеп йөргән. Без тиз арада килеп җиттек, аның дәртен суыттык. Мондый очраклар турында шулай ук 112гә хәбәр итәргә мөмкин.

Сүз уңаеннан, әгәр кеше көймә белән исерек хәлдә идарә иткән икән, судья аны машина йөртү хокукыннан да мәхрүм итә ала. Ләкин хәзер кешеләр барыбер җаваплырак карый башладылар. Алар көймә белән идарә итәргә өйрәнергә теләп баралар, имтиханнар тапшыралар. Ә берничә ел элек кенә әле күпләр хокуксыз йөри иде.

– Бу вазифада ничә ел эшлисез?

– Мин үз вазифамда тугыз ел, ә янгын сагы хезмәтендә 2001 елның 1 сентябреннән эшлим. Мин мәктәпне, Текә Таудагы милиция лицеен тәмамлагач, Екатеринбургка барып, хәрби училищега укырга кердем. Анда армиядәге кебек иде. Укып чыкканнарга лейтенант исеме бирелә.

– Димәк, сез бу өлкәдә чирек гасырга якын инде. Бу вакыт эчендә сез үз эшегезне оештыруда ниндидер үзгәрешләр күрәсезме?

– Техника камилләшкән булса гына. Элек «ЗИЛ»лар булса, хәзер «КамАЗ»лар. Хезмәт хакы тотрыклы, лаеклы ялга иртә чыгу мөмкинлеге бар, егерме еллык хезмәт стажы җыярга кирәк. Янгын сүндерүчеләрнең графигы – бер тәүлек эшләп, өч көн өйдә. Мин, җитәкче буларак, көн саен эшлим.

– Бу яшьләр өчен яхшы эшме?

– Мин үзем формада йөрергә яратам, погоннарны яратам, бу егетләргә дә, кызларга да килешә. Ләкин яшьләр хәзер безгә килергә ашыкмыйлар. Миңа да тугыз кеше җитми. Яшьләр килә, барысы да яхшы, башта хезмәт хакы үзләренә җитә. Ләкин өйләнгәч, бала тугач, хатыннары декретта булганда бу акча аз. Кайберәүләр, бер-ике ай станок янында берәр заводта басып торганнан соң, аннары кире кайталар. Мин андыйларга: «Без булмаган җирдә яхшы», – дип әйтәм. Янгын сүндерүченең башлангыч хезмәт хакы 30-35 мең, аннары, хезмәт хакы арта бара. 1 октябрьдә хезмәт хакы вазифага һәм дәрәҗәгә карап индексацияләнә.

– Сез әле Әтиләр советын да җитәклисез бит? Ни өчен андый эш белән шөгыльләнә башладыгыз?

– Әйе, мин Чистай муниципаль районының Әтиләр советы рәисе, үземнең дә өч балам бар. Мин һәрвакыт, мәктәптә укыганда да, спортны яраттым, ярышларда катнаштым. Без балалар өчен төрле чаралар, конкурслар оештырабыз, агачлар утыртабыз. Балалар йортында футбол уйнадык: балалар үз командаларын чыгардылар һәм без, әтиләр, катнаштык. Алар белән чыршылар утырттык, безгә урманчылык бүлеп бирде. Чәй эчтек, конфетлар, тортлар алып бардык. Мөмкинлекләре чикле балаларга да ярдәм итәбез. Бездә «Дар» тернәкләнү үзәге бар, алар өчен балалар мәйданчыгы ясадык. Балалар бик сөенделәр. Кайбер балаларның баштан ук барысы да бар, ә кемнеңдер, бәлки, шәһәрдә әнисе дә, әтисе дә бардыр, әмма аларга балалары кирәкми.

– Үз эшегез турында балаларга сөйлисезме?

– Әйе, кайбер балалар кызыксынып тыңлыйлар. Сораулар бирәләр. Малайларга һәм кызларга безгә экскурсиягә килү ошый. Зуррак балаларны әллә ни җәлеп итеп булмый, әмма бишенче, алтынчы, җиденче сыйныфлар җиһазлар, форма белән кызыксыналар.

– Сезгә килгәч, балаларга аеруча нәрсә ошый?

– Барысына да, иң мөһиме, сиренаны кабызырга һәм янгын сүндерү «КазАЗ»ының кабинасына кереп утырырга кирәк! Шулай ук без янгын сүндерә торган битлекләрне кияргә яраталар. Тагын бак куябыз һәм ут кабызабыз, диспетчер сигнал бирә һәм балалар каравылның янгынны сүндерүен карыйлар. Шулай ук арткы якта иске машиналарыбыз бар һәм без балаларга юл-транспорт һәлакәтендә ничек эшләгәнебезне күрсәтәбез. Безнең манекен бар һәм без аны авария-коткару коралы ярдәмендә машинадан чыгарабыз. Бу экскурсия генә түгел, ә практик эшкәртү элементлары булган чара кебек була.

– Сезгә экскурсиягә ничек эләгергә була?

– Проблема юк. Шалтыратыгыз, мин көндәлеккә язып куям, үз хезмәткәрләремә белгертәм. Ләкин шундый бер-ике очрак булды, минем белән экскурсия турында сөйләштеләр, килделәр, әмма хәвеф сигналы буенча каравылга китәргә туры килде. Шулай да булырга мөмкин. Бу очракта миңа үпкәләмәгез инде.